0

ЖИНСИЙ ЙЎЛ БИЛАН ЮҚАДИГАН КАСАЛЛИКЛАР

Номидан ҳам кўриниб турганидек, жинсий
йўл билан юқадиган касаллик (ЖЙЮК)лар
бир одамдан бошқа одамга асосан жинсий
алоқа орқали юқади. ЖЙЮК ҳар қандай
жинсий фаол бўлган эркак ёки аёлга ёши,
ирқи ёки ижтимоий мавқеидан қатъи назар,
юқиши мумкин. Кишининг жинсий
шериклари сони қанча кўп бўлса, унга
ЖЙЮК юқиш хавфи шунчалик юқори
бўлади.
Бугунги кунгача дунё бўйича йигирмадан
ортиқ ЖЙЮК тури аниқланган. Уларнинг
ичида энг кўп учрайдиганлари – бу сўзак
(гоноррея), захм (сифилис), трихомоноз,
хламидия, генитал герпес (пуфакли лишай),
генитал сўгаллар (ўткир учли кандилома)
ва ОИТВ/ОИТСдир.
ЖЙЮКлар вақтида аниқланиб,
даволанмаса, жиддий оқибатларга олиб
келишлари мумкин. Баъзи ЖЙЮК турлари
бепуштлик, бачадон саратони, кўрлик, юрак
хасталиклари, руҳий касалликлар,
бўғимларнинг шикастланиши ва ҳатто
ўлимга ҳам олиб келиши мумкин. Шу нарса
истобланганки, ЖЙЮК билан касалланган
одамда ОИТВ/ОИТС касаллигини юқтириб
олиш хавфи юқорироқ бўлади.
Одам ЖЙЮК билан касалланганда қуйидаги
белгилар кузатилиши мумкин:
– қин, олат ёки йўғон ичакдан ғалати
ажралмалар чиқиши;
– сийганда ёки жинсий алоқа пайтида
оғриқ ёки ачишиш;
– эркакларда моякнинг оғриши;
– жинсий аъзолар ёки оғиз атрофида
пўрсилдоқ, ярача, сўгал ва тошмаларнинг
пайдо бўлиши ёки шишиб кетиши;
– иситма, бош оғриғи, мушакларни оғриши
ва қовуқ, қўлтиқ ёки бўйин безларининг
шишиб кетиши.
Аксарият ЖЙЮК турларининг белгилари
бошланғич даврда яққол кузатилмайди,
шунинг учун ЖЙЮК билан касалланган
одам бутунлай соппа-соғ бўлиб кўриниши
мумкин.
ЖЙЮК билан касалланганликни
аниқлашнинг ягона йўли тиббий кўрикдан
ўтиш ва лаборатория таҳлилларини
(анализ) ўтказишдир. Баъзан белгилар ўз-
ўзидан йўқолиб кетиши мумкин, лекин бу
касаллик ҳам ўтиб кетди дегани эмас.
Касалликдан одам охиригача даволанмаса,
касаллик одам организмида қолади ва
бошқа одамга ўтиши мумкин. Агар бирор
киши ЖЙЮК билан касалланган бўлса, у ўз
жинсий шериги билан тиббий кўрикдан
ўтиши ва даволаниши лозим, акс ҳолда
улар бир-бирларига касалликни яна
юқтиришилари мумкин.
ЖЙЮКлар қандай тарқалади?
Аксарият ЖЙЮКлар жинсий алоқа орқали
тарқалишига қарамасдан уларнинг
баъзилари бошқа йўллар билан ҳам юқиши
мумкин, жумладан:
– касалланган одам терисига тегиш;
– касалланган одамнинг қони, сўлаги, қин
ажралмаси ёки эркак уруғи каби тана
суюқликлари орқали;
– ишлатилган ёки нотўғри стерилланган
игна, шприц ёки тиббий асбоблар орқали
юқиш мумкин, агар улар касалланган тана
суюқликларига теккан бўлса;
– баъзи ЖЙЮКлар онадан болага
ҳомиладорлик ва туғруқ пайтида ўтиши ва
болада жиддий касалликларни келтириб
чиқариши мумкин.
ЖЙЮКларнинг олдини олиш
ЖЙЮКларнинг олдини олишнинг энг яхши
йўли жинсий алоқададан сақланишдир.
Лекин ЖЙЮКларнинг олдини олиш ёки
касаллик юқтириб олиш хавфини
камайтиришнинг бошқа йўлари ҳам бор:
– фақатгина сизга содиқ бўлган одам
билан жинсий ҳаёт кечириш;
– биттадан кўпроқ жинсий шериги бўлган
одам билан жинсий алоқада бўлганда, ҳар
доим презервативдан фойдаланиш;
– жинсий ҳаётни бошлашни иложи борича
кечиктиришга ҳаракат қилиш, чунки
жинсий ҳаётни бошлаганда одам қанчалик
ёш бўлса, ЖЙЮКларга мойиллик шунчалик
юқори бўлади.
ЖЙЮКларни даволаш
Одамлар кўпинча ЖЙЮКни даволаш учун
тиббиёт ходимларга мурожаат қилишдан
кўрқишади ёки уялишади, ваҳоланки
ЖЙЮКларнинг аксариятини даволаса
бўлади.
Касалланган одам шифокорга қанчалик
эрта мурожаат қилса, касалликнинг тузатиб
бўлмайдиган оқибатлари ва ЖЙЮКлар
тарқалишининг олдини олиш шунчалик
осон бўлади.
Хламидия, сўзак ва захм касалликлари
бактериал инфекциялардан келиб чиқади
ва уларни антибиотиклар ёрдамида
даволаш мумкин. Лекин генитал герпес,
генитал сўгаллар ва ОИТВ/ОИТС каби
бошқа ЖЙЮКлар вируслардан келиб
чиқади ва буларни даволаб бўлмайди.
Лекин баъзи дорилар ёрдамида бу
касалликлар асоратини енгиллаштириш ва
белгиларнинг пайдо бўлишини кечиктириш
мумкин. Одам ўзини ЖЙЮК билан
касалланганлигига шубҳа қилса,
касалланганлигини тиббий кўрикдан ўтиб,
аниқлаши керак. Бу билан у жинсий
шеригининг ЖЙЮК билан касалланишининг
олдини олиши мумкин.
ОИТВ/ОИТС тўғрисида
ОИТВ ёки Одам Иммунитет Танқислиги
Вируси ва ОИТС ёки Ортирилган Иммунитет
Танқислиги Синдроми. ОИТВ одамдан
одамга вирус орқали тарқаладиган юқумли
касалликдир. Бу касаллик ҳозирги кунда
дунёнинг кўплаб мамлакатларида учрайди
ва базъи мамлакатларда оддий ҳолга
айланиб бормоқда. Биз ОИТВ ва ОИТС
ҳақида маълумотга эга бўлсак ва бу
ҳақида оила аъзоларимиз ва дўстларимиз
билан суҳбатлашиш орқали бу касалликдан
ўзимизни ҳимоя қила оламиз.
ОИТВ – кўзга кўринмайдиган, вирус деб
аталувчи микроб. ОИТС – одам ОИТВ
вирусини юқтириб олгандан сўнг келиб
чиқувчи касаллик.
ОИТВни юқтириб олганда, вирус одамнинг
инфекцияларга қарши курашувчи ҳимоя
тизимига хужум қилади. ОИТВ ҳимоя
тизими ҳужайраларини секин аста ўлдириб
боради ва бора-бора тана ўзини
микробларга қарши ҳимоя қила олмайди.
Одам маълум вақт давомида ўзини яхши
ҳис қилиши мумкин, баъзи одамлар эса
5-10 йил давомида ўзида ҳеч қандай
ўзгаришлар сезмаслиги мумкин. Лекин
охир-оқибатда танангиз микробларга
қарши курашиш қобилиятини йўқотади.
ОИТВ одамлар кўпинча ўзлари
билишмайди.
Сизда ОИТВ бор ёки йўқлигини аниқ
билишнинг ягона (Saboq.ORG saytidan olingan) йўли ОИТВ текширувидан
ўтишдир. Агар сизга ОИТВ юққан бўлса,
ўзингизни соғлом ҳис қилсангизда вирус
сиздан бошқаларга юқиши мумкин.
Одамнинг кўринишига қараб унинг ОИТВ
билан касаллангани айтиб бўлмайди.
ОИТВ/ОИТС даволаб бўлмайдиган
касаллик.
Одам танасининг ҳимоя тизими заифлашиб,
оддий инфекция ва касалликларга
курашиш қобилиятини йўқотганда ОИТС
келиб чиқади. ОИТС касаллигининг
белгилари турли одамларда турлича
бўлиши мумкин. ОИТС га учраган одам
оддий касалликлар билан ҳам тездагина
ётиб қолиши мумкин. Қуйида ОИТС билан
оғриган беморларда учрайдиган кенг
тарқалган касалликлар келтирилган. Агар
бирор кишида бу касалликларнинг
бирортаси кузатилса, бу одамнинг ОИТС
билан касалланган дегани эмас:
– иситма
– ичкетар
– тери тошмалари
– Капоши саркомаси (қон таначалари ва
лимфоцитлар саратони)
– бел темираткиси
– кўнгил айниши ва қайт қилиш
– нафас йўли касалликлари, жумладан,
йўтал, сил, пневмония
– оғиз бўшлиғи ва томоқ инфекциялари,
жумладан, учуқлар, ёрилишлар, замбуруғли
инфекция
– руҳий хасталик ёки заифлик.
ОИТВ танага кирганда, организм вирусга
қарши курашиш учун антитаналар (танага
кирган ёд микробларга нисбатан
организмда ишлаб чиқариладиган ҳимоя
воситаси) ишлаб чиқаришини бошлайди.
Қон таркибида антитаналар одатда 4-8
ҳафта, сўнг намоён бўлишга етарли
антитаналар ишлаб чиқариш учун олти
ойгача вақт ўтиши мумкин. ОИТВ
текшируви қондаги ана шу антитаналарни
аниқлашга қаратилади. Бу – одамнинг
ОИТВ вируси билан касалланганини
аниқлашнинг ягона усули. Агар ўзингизда
ОИТВ мавжуд, деб шубҳа қилсангиз,
албатта тиббий муассасага ёки аноним
текширув марказига мурожаат қилинг.
Ёдингизда тутинг, ОИТВ текшируви учун
қўйидагилар бўлиши лозим:
– сизнинг розилигингиз;
– текширувдан олдин ва кейин маслаҳат
бериш;
– сир тутиш, натижани сиздан бошқа ёки
сиз хабардор қилишга қарор қилган
одамлардан бошқа ҳеч ким билмаслиги
лозим.
ОИТВ текширувидан ўткизишнинг
афзалликлари:
– агар сизда ОИТВ йўқлиги аниқланса,
ўзингизни бу вирусдан қандай ҳимоя
қилишни ўрганасиз ва ҳеч қачон бу
касалликка учрамайсиз;
– агар сизда бу вирус аниқланса, сиз:
ОИТВнинг атрофингиздагиларга
тарқалишининг олдини оласиз
даволанишни эрта бошлайсиз
яшаш тарзингизга ўзгаришлар киритасиз ва
узоқрок ҳаёт кечиришингиз мумкин
ўзингиз ва оилангиз келажаги учун режалар
тузасиз.
ОИТВ касалланган одамларнинг тана
суюқликларида яшайди, жумладан қон,
уруғ (сперма) ва қин (аёллар жинсий
органи) суюқлигида. Вирус шу суюқликлар
бошқа бировнинг танасига қуйидаги йўллар
орқали юқади:
– ОИТВ/ОИТС билан касалланган одам
билан жинсий алоқа қилиш;
– стерилланмаган ёки ишлатилган
игналардан (укол учун) фойдаланиш, бу
айниқса гиёҳвандларда кўп учрайди;
– ОИТВ/ОИТС билан касалланган онадан
ҳомилага ҳомиладорлик, туғруқ ёки эмизиш
даврида;
– қон қуйишда ОИТВ/ОИТС билан
касалланган одам қонини қуйиш;
– жамоат жойлари, яъни тиш шифокори,
бошқа шифокорлар, сартарошлар, маникюр
салонлари каби жойларда ОИТВ/ОИТС
билан касалланган одам қони теккан ва
стерилланмаган жиҳозларни ишлатиш.
ОИТВ/ОИТС қандай йўллар билан юқмайди:
– Тана контакти, қучоқлашиш ёки қўл
бериб кўришиш
– Уст-бош ва кийимлар
– Биргаликда овқатланиш
– Йўтал ва акса уриш
– Жамоат ҳожатхоналаридан фойдаланиш
– Ҳашаротлар чақиши
– Шахсий гигиенага риоя қилмаслик.
ОИТСнинг қандай тарқалиши ва уни олдини
олиш ҳақида аҳолининг етарли маълумотга
эга бўлиши муҳим ҳисобланади. Аммо ҳар
кимса ҳам, уларга ОИТВ/ОИТС юқиши
мумкинлигини тушунмасалар бу
маълумотлар фойда бермайди.
Айбни қайсидир гуруҳга юклаш (жумладан,
фоҳишалар, гиёҳвандлар) аҳоли орасида
айнан ўша гуруҳларгина ОИТВ/ОИТС билан
оғриши мумкин деган тасаввурни келтириб
чиқаради. Албатта баъзи гуруҳларнинг
ОИТС касаллигига йўлиқиш эҳтимоли
кўпроқ бўлади. Масалан, фоҳишалар
кўплаб одамлар билан жинсий алоқага
бўлгани сабабли, улар бу вирусни юқтириб
олиши эҳтимоли баланд. Лекин ОИТВ/ОИТС
жамиятдаги барча одамларга хавф солади
ва барча одамлар бу касаллика қарши
курашишда маъсулиятли бўлиши лозим.
ОИТВ тарқалишини олдини олиш қуйидаги
йўллар орқали амалга оширилиши мумкин:
– Фақатгина сизга содиқ бўлган одам
билан жинсий ҳаёт кечиринг
– Биттадан ортиқ жинсий шериги бўлган
одам билан жинсий алоқада бўлганда, ҳар
доим презервативдан фойдаланинг
– Томир орқали юбораладиган гиёҳванд
моддаларни истеъмол қилманг
– Даволанишда таблеткалардан
фойдаланишга ҳаракат қилинг
– Укол ёки томизгичдан (капельницадан)
фойдаланганда бир марталик шприц ва
игна ишлатилаётганлигига ишонч ҳосил
қилинг
– Стоматология ёки бошқа даволаш
хоналари, сартарошхона ва маникюр
салонлари каби жойларда стерилланган
янги асбоблардан фойдаланишни талаб
қилинг.
DO'STLARINGA TAVSIYA ET!!!